Λευκωσία

(αγγλ. Nicosia). Πόλη (205.633 κάτ. το 2001) της Κύπρου, πρωτεύουσα της Κυπριακής Δημοκρατίας και της ομώνυμης επαρχίας (2.727 τ. χλμ., 273.129κάτ.). Βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της κεντρικής περιοχής του νησιού, σε υψόμετρο 150 μ., πάνω στον ποταμό Πεδιαίο, στην πεδιάδα της Μεσαορίας. Αποτελεί το πολιτικό, οικονομικό, διοικητικό και πολιτιστικό κέντρο του νησιού. Γύρω από την πόλη καλλιεργούνται σιτηρά, αμπέλια, ελιές και εσπεριδοειδή, καθώς και άνθη. Η πόλη διαθέτει πολυτελή ξενοδοχεία (αν και ο αστικός τουρισμός δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένος), βιομηχανική ζώνη με εργοστάσια κατασκευής ενδυμάτων, μεταλλικών και ηλεκτρικών ειδών, αμαξωμάτων, επεξεργασίας τροφίμων, δερμάτων, ποτοποιίας κ.ά. Η Λ. εξυπηρετείται από πυκνό οδικό δίκτυο που απλώνεται σε ολόκληρο το νησί. Υπάρχει επίσης διεθνές αεροδρόμιο, το οποίο όμως έκλεισε μετά την τουρκική εισβολή (1974). Το κεντρικό τμήμα της Λ. αποτελείται από την παλαιά ενετική πόλη, η οποία περιβάλλεται από το σωζόμενο σε αρκετά καλή κατάσταση κυκλικό τείχος του 16ου αι. με τους επιβλητικούς προμαχώνες. Το τμήμα αυτό είναι κυρίως η εμπορική περιοχή. 0 καθεδρικός ναός της Αγίας Σοφίας (ο οποίος μετατράπηκε σε τζαμί) και ο ναός της Αγίας Αικατερίνης –και οι δύο σε γοτθικό ρυθμό –ανάγονται στην περίοδο της φραγκικής κυριαρχίας των Λουζινιάν. Διαφορετική είναι η μορφή της εκτός του τείχους πόλης, με ευρείς δρόμους, μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα, σύγχρονες κατοικίες και πολύ πράσινο. Η Λ. αποτελεί έδρα διάφορων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, του Πανεπιστημίου Κύπρου (από το 1992) και του Κυπριακού Μουσείου, το οποίο στεγάζει αρχαιότητες προερχόμενες από όλη την Κύπρο, του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου, του ιδρύματος Μακαρίου κ.ά. Ιστορία. Οι αρχαιολογικές έρευνες αποδεικνύουν ότι η περιοχή της σημερινής Λ. είχε κατοικηθεί από τη νεολιθική εποχή. Κατά την αρχαιότητα αναφέρεται ως έδρα του βασιλείου των Λεδρών ή της Λήδρας, το οποίο παράκμασε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους. Σύμφωνα με την παράδοση, την πόλη ανακαίνισε ο Λεύκος, γιος του βασιλιά της Αιγύπτου Πτολεμαίου Α’, ο οποίος την ονόμασε Λ. ή Λευκόθεον ή Λευκοθέα. Η Λ. άρχισε να αναπτύσσεται μετά τον 7ο αι. μ.Χ., όταν κάτοικοι από τα παράλια του νησιού που υπέφεραν από τις επιδρομές των Αράβων, ήρθαν να κατοικήσουν σε αυτήν. Κατά την περίοδο των Σταυροφοριών έγινε εμπορικός σταθμός των Λατίνων. Το 1192 περιήλθε στην κυριαρχία των Λουζινιάν, βασιλιάδων της Κύπρου και της Ιερουσαλήμ, οι οποίοι την έκαναν πρωτεύουσα του κράτους τους για λόγους ασφάλειας και προστασίας. Από τότε παρέμεινε πρωτεύουσα του νησιού συνεχώς έως σήμερα. Κατελήφθη από τους Γενοβέζους (1365) κατά τη διάρκεια του πολέμου εναντίον των Ενετών και των Λουζινιάν, οι οποίοι την ανακατέλαβαν το 1373. Μετά εγκαταστάθηκαν οι Ενετοί, ύστερα από την εκχώρηση της Κύπρου σε αυτούς από την Αικατερίνη Κορνάρο (1489), οι οποίοι φρόντισαν να την οχυρώσουν περιορίζοντάς την εντός των νέων τειχών τα οποία οικοδόμησαν. Πριν ολοκληρωθεί η διαδικασία αυτή, η πόλη κατελήφθη από τους Τούρκους, οι οποίοι άλλωστε είχαν καταλάβει ολόκληρο το νησί (1570). Το 1878 τους Τούρκους διαδέχτηκαν οι Άγγλοι, στους οποίους οι Τούρκοι ενοικίασαν το νησί, με πρώτο αρμοστή τον σερ Γκάρνετ Γουόλσλι, με τον οποίο άρχισε η ανάπτυξη της πόλης εκτός των τειχών. Οι απελευθερωτικοί αγώνες των κατοίκων την περίοδο 1955-59 οδήγησαν στην ανεξαρτησία του νησιού (1960) και η Λ. έγινε πρωτεύουσα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Την επόμενη δεκαετία αποτέλεσε το επίκεντρο του πραξικοπήματος (15 Ιουλίου 1974) το οποίο είχε ως αποτέλεσμα τη βίαιη απομάκρυνση του προέδρου Μακαρίου και την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο. Στη διάρκεια της εισβολής οι Τούρκοι κατέλαβαν ορισμένες συνοικίες της πόλης, καθώς και την οδό Λ.-Αμμοχώστου και τη βιομηχανική ζώνη, διευρύνοντας έτσι τον ήδη υπάρχοντα τουρκοκυπριακό τομέα της Λ. Ο τομέας αυτός χωρίστηκε από τον ελληνοκυπριακό με τη γνωστή Πράσινη Γραμμή, την οποία χάραξε ο OHE. Γενική άποψη της ελεύθερης Λευκωσίας και τμήματος της κατεχόμενης πόλης (φωτ. ΑΠΕ). Ο βομβαρδισμός της Λευκωσίας από τις τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις εισβολής, το 1974 (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»). Σκύφος της ύστερης εποχής του χαλκού (1550-1400 π.Χ.), από την περιοχή της Κυθρέας στη Λευκωσία. Αντρική κεφαλή από ασβεστόλιθο του 570-550 π.Χ. από την Ποταμιά της Λευκωσίας. Η λατινική εκκλησία της Αγίας Σοφίας στη Λευκωσία, που σήμερα βρίσκεται στην κατεχόμενη ζώνη. Κεντρικός δρόμος στη Λευκωσία (φωτ. ΑΠΕ). Το προεδρικό μέγαρο στη Λευκωσία (φωτ. ΑΠΕ).